Para os que non son galegos iralles moi ben coñecer algunhas das tradicións máis típicas de Galicia, gustaríanos explicar algunhas delas que aínda seguen vivas como poden ser a Matanza do porco no outono, os Magostos en novembro, a preparación de filloas polo entroido, a noite de San Xoán en xuño, ou a preparación da queimada para pechar calqueira boa festa que se precie.
Cada primaveira, cada casa merca un ou dous porcos, que se irán alimentando ao longo do ano, para o seu sacrificio ao redor do día de San Martiño, no mes de novembro. A alimentación adoita ser con alimentos cultivados en casa como millo, verduras, herba, patacas, etc.
Nalgunhas casas, e se se “crian”ou mais dun porco, adóitase facer a matanza do primeiro na data indicada, deixando o segundo para finais de decembro ou primeiros meses do novo ano.
Os "matarifes" tradicionais de cada lugar, son os encargados de realizar a matanza.
A xornada adóitase comezar á primeira hora da mañá, habendo o costume de “tomar algo” antes do inicio da “faena”: unhas galletas acompañadas cunha copita de augardente da casa para entrar en “calor”.
Unha vez sacrificado o ou os porcos procédese a “abrirlos” para sacarlle todas as vísceras e cólgase dunha viga ou un soporte alto, co fin de que “escurra” o sangue que aínda conteñen algunhas arterias.
Normalmente déixase dun día para outro, aínda que se pode “escuartizar” (torar) pasadas unhas horas, para a continuación proceder ao salgado do mesmo e picado das carnes.
Unha vez picada as carnes, procédese ao engadido do allo, e un pouco de viño, mesturándoo ben todo e deixándoo macerar durante uns días nun sitio fresco e removéndoas todos os días. Durante este tempo engádeselle tamén o pemento doce e picante, que farán a función de conservantes e colorantes.
Ao cabo dunha semana, aproximadamente, fanse os embutidos e cólgaranse nos “fumeiros” para afumalos. Este proceso durará uns 5 días, queimando preferentemente leña de carballo, durante unhas 3 horas cada dia. Unha vez pasado este tempo obteremos uns estupendos chourizos caseiros, delicia do padal.
Galicia, zona de ampla produción de castaña, durante a época da colleita deste produto, ten por costume en case todos os recunchos, a celebración dos típicos “magostos”.
Estas celebracións realízanse xeralmente durante todo o mes de novembro, sendo os compoñentes principais nesta celebración dous elementos: as castañas e o lume.
Consiste en facer unha fogueira, e unha vez as brasas xa feitas, ponse encima delas uns recipientes metálicos, que ben poden ser bandexas, tixolas vellas furadas ou recipientes similares, pondo sobre estes as castañas, ás que previamente se lle realizou un belisco ou corte na pel a fin de que coa calor non exploten.
Unha vez asadas pélanse e cómense ben quentiñas, aproveitando deste xeito, e ao ser en época de frío, para quentar as mans coa calor que desprenden. Adóitanse acompañar dun bo viño tinto da recente colleita.
Unha vez rematou o asado das mesmas, adóitase saltar por encima das brasas xa que “trae sorte”. Adóitase finalizar realizando diferentes xogos tradicionais, contar contos e cantar cancións populares.
Unha das sobremesas típicas de Galicia, son as filloas. Prepáranse en calquera época do ano, aínda que a época cando mais se consómen é en entroido, xunto coas típicas orellas.
Hai diferentes formas de facelas aínda que as mais comúns só levan auga ou leite, fariña e ovo.
Unha vez ben mesturados os produtos frítense nunha tixola ou recipiente similar, botando a mestura nunha cantidade moi pequena, que só cubra o fondo do recipiente, a fin de que saian moi finas, déixanse quentar uns segundos, se lles dá a volta e fanse polo outro lado, quitándoas a continuación para o seu consumo.
Hai quen lle bota azucre, chocolate, marmelada, mel ou demais variantes.
Outra variante das filloas son as que se realizan coa sangue do porco, mesturando esta con fariña e sal, sendo o proceso o mesmo que as outras filloas.
É un ancestral costume e está relacionada coa sorte e maleficios.
Acéndense as fogueiras, ligada coas celebracións na que se festexaba a chegada do solsticio de verán no hemisferio norte, cuxo rito principal consiste en acender unha fogueira. A finalidade deste rito era "dar máis forza ao sol", que a partir deses días, ía facéndose máis "débil" (os días vanse facendo máis curtos ata o solsticio de inverno).
Simbólicamente o lume tamén ten unha función "purificadora" nas persoas que o contemplaban.
A queimada é unha bebida que provén do quentado do bagazo de uva, mesturado con azucre e uns grans de café, prendéndolle lume no recipiente para que se evapore parte do alcol e facelo mais bebible.
Á queimada atribúenselle facultades curativas e afírmase que tomada despois da pronuncia do esconxuro (que se atopa ao final do apartado), e que funciona como protección contra maleficios ademais de manter aos espíritos e demais seres malvados afastados do que a bebeu.
Nunha pota ou tartera de barro vértese a augardente de bagazo de uva e o azucre, na proporción duns 120 gramos deste por litro de augardente, ralladura de limón e uns grans de café e removéndoo. Cóllese o cucharón co que se está removendo, e cunha pequena cantidade da mestura dentro préndelle lume a leste. Cando estea a arder métese o cucharón no recipiente grande ata que o lume esténdase por toda a superficie. A continuación revólvese lentamente deixando que suban as chamas de alcol e creando fervenzas con elas.
A continuación, ponse no cucharón só azucre e colócase sobre a queimada ata que este se derrite converténdose en caramelo, que se verte sobre as chamas e remóvese ata que se consumiu case todo o alcol.
Cando empeza a apagarse, pero mentres lle augardente aínda arde, recítase o esconxuro. A queimada sérvese quente cando se apagou case por completo, incluíndo tamén os grans de café, casca de limón, anacos de mazá e laranxa, e bébese. En ocasións hai que soprar para apagar algunha das chamas que chegan ao vaso, para non queimarse.
Todo o ritual de preparación está dirixido a afastar os malos espíritos e ás meigas (é dicir, meiga) que, segundo a tradición, axexan aos homes e mulleres para tentar maldicirlles. Pódese realizar a queimada en calquera ocasión; unha festa, reunións familiares ou de amigos. Tras a cea, na escuridade da noite, os comensais reúnense ao redor da queimada, para animar os corazóns e estreitar os lazos de amizade. Un deles encargarase de dar o toque final levantando cun cucharón o líquido en chamas e deixándoo caer aos poucos no recipiente mentres pronuncia o esconxuro, o que crea un ambiente especial.
Esconxuro:
Bufos, lechuzas, sapos e bruxas;
Demos, trasgos e diaños;
espíritos das veigas cheas de néboa,
corvos, salamandras e feiticeiras;
rabo ergueito de gato negro
e todos os feitizos das curandeiras...
Podrecidos madeiros furados,
fogar de vermes e alimañas,
lume da Santa Compaña,
mal de ollo, negros maleficios;
fedor dos mortos, tronos e raios;
fuciño de sátiro e pata de coello;
ladrar de raposo, rabo de marta,
aullido de can, pregoeiro da morte...
Pecadora lingua de mala muller
casada cun home vello;
Averno de Satán e Belcebú,
lume de cadáveres ardentes,
lumes fatuos da noite de San Silvestre,
corpos mutilados dos indecentes,
e pedos dos infernais cus...
Ruxir do mar embravecido,
presaxio de naufraxios,
ventre estéril de muller solteira,
maullar de gatos en busca gatas en celo,
melena sucia de cabra mal parida
e cornos retortos de castrón...
Con leste cazo
elevarei as chamas deste lume
similar ao do Inferno
e as bruxas quedarán purificadas
de todas as súas maldades.
Algunhas fuxirán
dacabalo das súas escobas
para irse a mergullar
no mar de Finisterre.
Escoitade! Escoitade estes ruxidos...!
Son as bruxas que se están purificando
nestas chamas espirituais...
E cando esta deliciosa beberaxe
baixe polas nosas gargantas,
tamén todos nós quedaremos libres
dos males da nosa alma
e de todo maleficio.
Forzas do aire, terra, mar e lume!
a vós fago esta chamada:
se é verdade que tedes máis poder
que os humanos,
limpade de maldades a nosa terra
e facer que aquí e agora
os espíritos dos amigos ausentes
compartan connosco esta queimada.
